مرور زمان کیفری چیست و چه شرایطی در قانون دارد؟

 مرور زمان کیفری چیست و چه شرایطی دارد؟

منظور از مرور زمان کیفری، گذشتن و سپری شدن مدتی است که پس از آن مدت یک جرم در مرجع صالح حسب مورد دیگر قابل تعقیب نیست یا اینکه رسیدگی نمی شود یا اینکه حکم صادره در صورتی که حکم صادر شده باشد اجرا نخواهد شد.

به همین جهت مرور زمان یکی از موارد سقوط مجازات در نظر گرفته شده است مواد ۱۰۵ تا ۱۱۳ قانون مجازات اسلامی به امر مرور زمان پرداخته است.

نکته ای دیگری که لازم است به آن اشاره شود این است که مرور زمان در جرایم تعزیری جریان دارد و در جرائم مستوجب حد، قصاص و دیه پذیرفته نیست.

لازم به ذکر است که مرور زمان در جرائم قابل گذشت جریان دارد نه غیر قابل گذشت. جرائم قابل گذشت در ماده ۱۰۴ نامبرده شده اند‌.

جرائمی مثل جعل و تزویر در اسناد و نوشته های غیر رسمی (۵۳۶)، سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص (۵۹۶ تعزیرات)، توهین ساده (۶۰۸ تعزیرات)، توهین به کارمندان دولت (۶۰۹)، سقط جنین با واسطه آزار زن حامله (۶۲۲)، تدلیس در نکاح، خیانت در امانت، افترا، انتقال مال غیر و…در قانون مجازات اسلامی ۴ مورد مرور زمان پیش بینی شده است که بعد از سپری شدن آن قهرا و خود به خود آن اقدامات درباره متهم مثل تعقیب و مجازات ساقط می شود.

چه جرائمی مشمول مرور زمان نیستند؟

شکایت مرور زمان شکایت به این معناست که شخصی که علیه وی جرم قابل گذشتی انجام شده و از وقوع آن اطلاع یافته تا یک سال فرصت دارد شکایت کند و اگر در ظرف این یک سال شکایتی مطرح نکرد؛ دیگر نمی تواند شکایت کند و حق شکایت کیفری وی ساقط می شود.

ماده ۱۰۶ قانون مجازات این مورد را پیش بینی کرده در این ماده آمده است که اگر شخص شاکی به دلیلی مثل در تحت سلطه بودن متهم نتواند شکایت کند آن یک سال از تاریخ رفع مانع محسوب می شود همچنین است اگر نتواند به دلیلی خارج از اراده شکایت کند. مهلت یک سال از تاریخی محسوب می شود که مانع برطرف شود.

ماده ۱۰۶: در جرائم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود.

هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرفنظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.

تبصره – غیر از مواردی که شاکی تحت سلطه متهم بوده، در صورتی به شکایت وی یا ورثه او رسیدگی می شود که جرم موضوع شکایت طبق ماده (۱۰۵) این قانون مشمول مرور زمان نشده باشد.

نکته ای دیگر که در ماده به آن اشاره شده این است که اگر شخص که جرم علیه وی واقع شده قبل از شکایت فوت کند این حق برای ورثه تا ۶ ماه وجود دارد که شکایت کنند‌.

مثال برای مرور زمان شکایت

همانطور که گفتیم مرور زمان شکایت ۱ سال است. حال فرض کنیم که الف بر سر موضوعی به شخص به توهین می کند حال شخص به یک سال فرصت شکایت دارد و اگر شکایت نکند دیگر چنین حقی نخواهد داشت.

در مثالی دیگر فرض کنید که زن حامله ای در اثر آزار شخصی جنینش سقط می شود؛ در این حالت وی تا ۱ سال فرصت دارد که شکایت کند که در غیر این صورت این حق وی ساقط می شود.

حال فرض کنید که شخصی فردی را به قتل رسانده چه به عمد یا غیر عمد در این حالت دیگر بحث مرور زمان مطرح نیست و ورثه فرد می توانند در هر زمانی حتی بعد از یک سال شکایت مطرح کنند و خواهان قصاص فرد بشوند.

زیرا گفتیم که مرور زمان فقط در جرائم تعزیری آن هم جرم تعزیری قابل گذشت است نه غیر قابل گذشت.

پس در جرائم مستوجب حد مثل قذف، زنا، لواط و … مرور زمان نداریم و هر زمانی قابلیت شکایت وجود دارد.

در ماده ۱۰۵ به این امر اشاره شده است:

مرور زمان تعقیب و مرور زمان صدور حکمبه این معنا که اگر در مدت هایی که قانون گذار تعیین کرده است از تاریخ وقوع جرم و یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی هیچ اقدام دیگری از نوع تعقیب انجام نشود و یا اینکه منتهی به صدور حکم نشود دیگر امکان تعقیب و محاکمه متهم وجود ندارد.

در ماده ۱۰۵ با دو حالت مواجه هستیم:

مرور زمان تعقیب که مبدا آن از تاریخ وقوع جرم است‌.
مرور زمان صدور حکم که مبدا آن تاریخ آخرین اقدام تعقیبی است.

در ماده ۱۰۵ تاریخ ها و مدت هایی که لازم است سپری شود تا اینکه مجرم محاکمه نشود را نام برده است‌.

ماده ۱۰۵: مرور زمان، در صورتی تعقیب جرائم موجب تعزیر را موقوف می کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیر تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد.

الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای پانزده سال
ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای ده سال
پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای هفت سال
ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای پنج سال
ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای سه سال

طبق تبصره ۱ ماده ۱۰۵:

اقدام تعقیبی یا تحقیقی، اقدامی است که مقامات قضائی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضائی انجام می دهند.

اما ممکن است برای پرونده قرار اناطه صادر شود قرار اناطه به زبان ساده یعنی اینکه در پرونده رسیدگی به مواردی لازم است که این موارد باید در یک دادگاه دیگر رسیدگی شود.

حال اگر در پرونده قرار اناطه صادر شود تا زمان صدور رای قطعی از آن دادگاه مقصد (قرار اناطه) تعقیب متهم معلق می شود و پرونده هم موقتا بایگانی می شود در این مدتی که پرونده در بایگانی است مرور زمان استارت نمی خورد و شروع نمی شود و جزو موعد مرور زمان به حساب نمی آید.

تبصره ۲ ماده ۱۰۵:

در مورد صدور قرار اناطه، مرور زمان تعقیب از تاریخ قطعیت رأی مرجعی که رسیدگی کیفری منوط به صدور آن است، شروع می شود.

اقدام تعقیبی و تحقیقی در مرور زمان

مرور زمان مزبور به این معناست که از زمانی که حکم قطعی کسی صادر می شود اگر تا مدتی که قانون معین نکرده حکم اجرا نشود، دیگر اجرا نخواهد شد.

در اینجا بر خلاف موارد قبل تعقیب به عمل آمده و متهم محاکمه شده و مجرم هم شناخته شده اما مجازات وی اجرایی نشده است.

نکته ای که در این نوع وجود دارد و با باقی موارد متفاوت است این است که مرور زمان اجرای مجازات درباره جرائم غیر قابل گذشت نیز صدق می کند در حالی که در قبلی ها فقط مخصوص جرائم قابل گذشت بود.

مدت مرور زمان کیفری در اجرای مجازات :

مرور زمان، اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به قرار زیر است:

جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای بیست سال
جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای پانزده سال
جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای ده سال
جرائم تعزیری درجه شش با انقضای هفت سال
جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای پنج سال
ملاک برای مرور زمان مجازات قانونی است با این توضیح که هر جرمی که واقع شد باید ببینیم مجازات آن کدام درجه است هرچه مجازات جرم سنگین تر باشد مثل درجه یک تا سه مرور زمان بسیار طولانی تر خواهد بود و باید ۲۰ سال بگذرد که فرد از اجرای مجازات معاف شود.

چه جرائمی مشمول مرور زمان نیستند؟
جرائم ذیل مشمول مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات نمی شوند:

جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور.
جرائم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرائم موضوع تبصره ماده (۳۶) این قانون با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده.
جرائم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر.
جرائم اقتصادی در بند ب عبارت اند از:

الف- رشاء و ارتشاء
ب- اختلاس
پ- اعمال نفوذ برخلاف حق و مقررات قانونی در صورت تحصیل مال توسط مجرم یا دیگری
ت- مداخله وزرا و نمایندگان مجلس و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری
ث- تبانی در معاملات دولتی
ج- أخذ پورسانت در معاملات خارجی
چ- تعدیات مأموران دولتی نسبت به دولت
ح- جرائم گمرکی
خ- قاچاق کالا و ارز
د- جرائم مالیاتی
ذ- پولشویی
ر- اخلال در نظام اقتصادی کشور
ز- تصرف غیرقانونی در اموال عمومی یا دولتی که در ماده ۳۶ به آن اشاره شده است

نتیجه گیری

در بالا توضیح دادیم که مرور زمان مدتی است که قانون گذار پیش بینی کرده است که با گذشتن این مدت ها حسب مورد فرد متهم یا تعقیب نمی شود یا اینکه محاکمه نمی شود و اگر هم محاکمه شده و رای صادر شده مجازات وی اجرای نمی شود.

انواع مرور زمان را به همراه مدت آن در بالا مورد اشاره قرار دادیم و گفتیم که به جز مرور زمان اجرای مجازات که هم شامل جرائم قابل گذشت است و هم غیر قابل گذشت باقی انواع مرور زمان فقط در جرائم قابل گذشت جریان دارد. نکته دیگر اینکه این جرائم در تعزیرات جاری است و حدود، قصاص و دیات را شامل نمی شود.

جرائمی هستند که اگر چه تعزیری محسوب می شوند اما به دلیل حساس بودن آنها هرگز مشمول مرور زمان نخواهند شد که در بالا به آن اشاره کردیم.

مرور زمان تعقیب و صدور حکم چیست؟

مدتی است که پس از آن مدت دیگر فرد متهم قابل تعقیب نخواهد بود. و در صورت تعقیب محاکمه نخواهد شد.

مرور زمان شکایت چیست؟

مدتی که قانون گذار معین کرده و اگر فردی که جرم علیه وی واقع شده در مدت یک سال شکایت نکند از آن‌ پس حق شکایت وی ساقط می شود.

مرور زمان اجرای مجازات به چه معناست؟

یعنی اینکه پس از گذشتن مدت های مزبور اگر فرد حکمش صادر شده باشد و تا آن مدت های مجازات نشود دیگر از مجازات معاف خواهد شد.

شرایط مرور زمان چیست؟

در امور کیفری جریان دارد، مخصوص جرائم قابل گذشت است و تنها در مرور زمان اجرای مجازات شامل جرائم غیر قابل گذشت هم می شود.

آیا در جرائم مستوجب حد و قصاص و دیات مرور زمان داریم؟

خیر، در این جرائم جاری نمی شود و فقط مخصوص جرائم تعزیری است.