جرم خیانت در امانت به طور کلی این است که هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا اسنادی از قبیل چک و سفته یا قبض و نظیر آن به عنوان امانت یا رهن یا به عنوان وکالت یا هر کاری با دستمزد یا بدون اجرت به کسی داده شود که باید مسترد میشده یا به مصرف معینی میرسیده ولی شخصی که اینها نزد او بوده باعث ضرر یا تلف یا مفقود شدن آن شده باشد.

جرم خیانت در امانت چیست؟

امانت، به مالی اطلاق می شود که به موجب قانون یا عقد قرارداد نزد فرد دیگری قرار گیرد و خیانت به معنای نقض عهد و پیمان شکنی است. خیانت در امانت، به مقهوم عدم رعایت امانت داری می باشد. خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی جدید جرم محسوب شده و مشمول مجازات برای مرتکبین و جبران خسارت از سوی ایشان می شود. با توجه به قانون، خیانت در امانت، در واقع تصاحب، اتلاف، استفاده و گم کردن همراه با سوء نیت مالی است که از سوی مالک یا متصرف قانونی آن مال به فرد دیگری سپرده شده است و قرار بر این بوده است که در مدت زمان معین و در حدود مشخص از این مال استفاده صحیح شود.

عنصر قانونی جرم خیانت در امانت

این جرم اولین بار در سال ۱۳۰۴ در ماده ۲۴۱ قانون مجازات عمومی معرفی شد و برای آن مجازات در نظر گرفته شد. در سال ۱۳۶۲ با تصویب قانون تعزیرات یا قانون مجازات اسلامی، مواد ۱۱۷ تا ۱۱۹ وضع شد که توانست جایگزین مواد ۲۳۹-۲۴۱ شود و این مواد را به صورت ضمنی نسخ نماید.

با تصویت قانون تعزیرات سال ۱۳۷۵، مواد ۶۷۳ و ۶۷۴ جزئیات جرم خیانت در امانت را شرح دادند.

خیانت در امانت در قانون تجارت نیز مطرح شده است. طبق ماده ۳۴۹، ۳۵۹ و ۴۴۰ قانون تجارت، به ترتیب هرگاه دلال و حق العمل کار و مدیر تصفیه متناقض با وظایف قانونی خود عمل نمایند، خائن به امانت شناخته خواهند شد.

عناصر مادی جرم در خیانت در امانت

آنچه عنصر مادی جرم خیانت در امانت را تشکیل می دهد شامل استعمال مال مورد دعوی، تصاحب آن، اتلاف مال یا مفقود کردن مال می شود. این اعمال می تواند در قالب انجام فعل یا ترک فعل باشد. البته ماده ۶۷۴ قانون بیشتر به عنوان انجام فعل از آن یاد کرده است که در ادامه به شرح هریک از موارد فوق می پردازیم:

استعمال مال مورد دعوی

در صورتی که مالی در امانت فردی باشد و وی از آن بدون اذن صاحب مال استفاده نماید، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است. به طور مثال ممکن است فردی کلید خانه اش را در مدت مسافرت به شخص دیگری بسپارد و آن شخص، ملک را در مدت غیبت مالک اجاره دهد یا از آن کسب درآمد نماید.

اتلاف

یکی دیگر از مصادیق ارتکاب به خیانت در حین امانت مال، اتلاف مال سپرده شده یا مفقود کردن آن است. به صورتی که مالک دیگر نتواند از مال خویش استفاده نماید.

عنصر معنوی جرم خیانت در امانت

سوء قصد مجرم به صورت عام و خاص، عنصر معنوی این جرم را تشکیل می دهد. در واقع سوء نیت عام به انجام فعل استعمال و تصرف مال امانت گرفته شده و سوء نیت خاص به معنای قصد و نیت به وارد آوردن ضرر به دیگری است. در نتیجه می توان تعدی یا تفریط مال موضوع امانت که با سوء نیت همراه باشد را مستوجب مسئولیت کیفری دانست.

شروط تحقق جرم خیانت در امانت

برای اینکه بتوان استفاده و تصرف خارج از عرف از مال امانی را جرم تلقی نمود، ۳ شرط زیر لازم است:

• وجود قرارداد قبلی بین طرفین دعوا؛
• اثبات وجود شیء؛
• اثبات انجام فعل تحویل شیء به متهم.

همانطور که ذکر شد اولین شرط برای تحقق این جرم، وجود قرارداد بین دو طرف مبنی بر تحویل مال به صورت امانتی به طرف مقابل است. اما باید توجه داشت که در جرم خیانت در امانت، تنها ضمانت های اجرایی حقوقی قرارداد مطرح نمی باشد. این جرم در اصل بر ورود ضرر و زیان به صورت متقلبانه و بدون وجاهت قانونی بر مالکیت و تصرف مالک بر مال خویش، از سوی فردی که برای مدت محدود، امانت دار یا مستاجر مال شناخته شده است، دلالت دارد. لذا واضح است که این جرم تنها در صورتی تحقق می یابد که قراردادی قبلی مبنی بر سپردن مال امانتی از طرف شاکی دعوی خیانت در امانت به طرف متهم وجود داشته باشد و مال موضوع دعوی در آن ذکر شده باشد.

اثبات خیانت در امانت

قبل از پرداختن به مجازات فرد خائن در امانت، باید نحوه تعیین شخص مرتکب جرم و تحقیق خیانت در امانت را شرح دهیم. فرد خائن می تواند شخصی حقیقی یا حقوقی باشد. در صورتی که متهم، حقوقی باشد، مدیر سازمان یا خود فرد دارای شخصیت حقوقی تعقیب می شوند. همچنین با در نظر گرفتن قاعده تسبیب، اگر یک نفر مسبب ارتکاب فرد دیگری به جرم خیانت باشد، وی نیز با عنوان مداخله غیر مستقیم در جرم تحت پیگیری قرار می گیرد. شریک در جرم و معاونت در جرم نیز قابل پیگیری است.

رد مال خیانت در امانت به این صورت است که ابتدا فرد متهم کیفری حبس شده و پس از اتمام مهلت حبس، در صورتی که پیش تر از این، دادخواست خیانت در امانت به همان دادگاه ارائه شده و در حال دادرسی باشد، یا در صورتی که پس از اتمام رسیدگی کیفری، دادخواست تقدیم شود، حکم صادر می شود. حکم صادر شده در دعوی خیانت در امانت به این صورت است که مجرم باید عین مال، مثل مال، یا مبلغ معادل مال را به فرد مالباخته پرداخت کند. در صورت عدم توانایی در پرداخت این مبلغ، خسارت ناشی از دیرکرد تأدیه تا هنگام صادر شدن حکم اعصار قابلیت مطالبه دارد.